7 vragen en antwoorden over fossiele brandstoffen

Wat zijn fossiele brandstoffen?

Fossiele brandstoffen zijn natuurlijke brandstoffen die ontstaan zijn uit de overblijfselen van prehistorische planten en dieren. Ze omvatten steenkool, aardolie en aardgas. Deze brandstoffen zijn miljoenen jaren geleden gevormd door de druk en warmte in de aardkorst, waarbij organisch materiaal in een proces van afbraak en chemische omzetting werd omgezet in energiehoudende stoffen.

Steenkool is een vaste brandstof, voornamelijk samengesteld uit koolstof, en is een van de oudste gebruikte vormen van fossiele brandstof. Aardolie, vaak simpelweg olie genoemd, is een vloeibare brandstof en wordt in de natuur gevonden in ondergrondse reservoirs. Het kan worden geraffineerd tot verschillende producten zoals benzine, diesel en kerosine. Aardgas is een gasvormige brandstof, voornamelijk bestaande uit methaan, en wordt vaak gebruikt voor verwarming en elektriciteitsopwekking.

Waarom moeten we stoppen met fossiele brandstoffen?

Fossiele brandstoffen zijn de afgelopen twee eeuwen de belangrijkste bron van energie geworden, vanwege hun hoge energiedichtheid en relatief gemakkelijke beschikbaarheid. Dankzij fossiele brandstoffen werd ook de productie en het vervoer van goederen veel efficiënter en sneller. Ze hebben dan ook veel bijgedragen aan economische groei en welvaart, maar het gebruik van fossiele brandstoffen brengt ook een groot probleem met zich mee. De verbranding van fossiele brandstoffen veroorzaakt namelijk de uitstoot van koolstofdioxide (CO2). CO2 is een broeikasgas, en de uitstoot van CO2 heeft een grote impact op het klimaat. CO2 zorgt ervoor dat er meer warmte wordt vastgehouden in onze atmosfeer, met als gevolg de opwarming van de aarde. Dit heet het broeikaseffect en veroorzaakt klimaatverandering.

De opwarming van de aarde veroorzaakt grote problemen, die mens en natuur bedreigen. De opwarming van oceanen veroorzaakt een stijgende zeespiegel, wat leidt tot overstromingen, maar ook zoutwaterintrusie: waarbij zoutwater in zoetwaterbronnen terecht komt. Dit is schadelijk omdat drinkwater voor mensen en de leefomgeving van dieren en planten in gevaar komt. Ook veroorzaakt de opwarming van de aarde een toename van extreem weer. Denk bijvoorbeeld aan hittegolven die leiden tot ernstige droogte, waarbij in steeds grotere gebieden weinig tot geen regen valt. Een hogere zeetemperatuur veroorzaakt zelfs orkanen en cyclonen, die grote gebieden kunnen verwoesten. Kortom, steeds meer plekken op de aarde worden onleefbaar vanwege de opwarming van de aarde.

Wat is het klimaatakkoord van Parijs?

Wetenschappers zijn het al jaren met elkaar eens: de opwarming van de aarde moet sterk beperkt worden om te zorgen dat de biodiversiteit en leefbaarheid niet onomkeerbaar worden aangetast. Daarom hebben landen met elkaar afgesproken om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad. Dit besluit is deel van het klimaatakkoord van Parijs dat in 2015 is gesloten onder de Verenigde Naties. Dit akkoord is juridische bindend, en heeft als doel om de opwarming van de aarde tegen te houden. Bijna alle landen, en dus ook Nederland, hebben dit akkoord ondertekend en zijn dus verplicht om zich te houden aan de voorwaarden van dit akkoord. Deze brede deelname weerspiegelt een bijna universele erkenning van de noodzaak om gezamenlijk actie te ondernemen tegen klimaatverandering.

Toch blijkt dat, ondanks deze en andere afspraken, het afremmen van de opwarming van de aarde niet de goede kant op gaat. En dat heeft een duidelijke oorzaak: de afbouw van de fossiele brandstoffen gebeurt niet of nauwelijks en gaat daardoor niet snel genoeg. In het klimaatakkoord van Parijs zijn geen duidelijke doelstellingen uitgewerkt over de afbouw van fossiele brandstoffen en landen kunnen er hierdoor niet op afgerekend worden. Daarnaast ontbreekt bij de grootste uitstoters de ambitie om hun uitstoot flink te af te bouwen. Daarom is het nodig om bindende afspraken te maken om fossiel volledig uit te faseren.

Hoe kunnen we fossiel uitfaseren?

Het uitfaseren van fossiele brandstoffen is noodzakelijk om de snelle opwarming van de aarde te beperken. Maar dit zal niet gemakkelijk zijn. Het is daarom belangrijk dat landen samenwerken voor een volledige transitie van fossiel naar hernieuwbare energie. Hernieuwbare energiebronnen zijn bijvoorbeeld zonne-energie, windenergie en waterkracht. Deze raken niet op zoals fossiele brandstoffen en er komt geen CO2 bij vrij.

Hernieuwbare energiebronnen spelen een cruciale rol in het uitfaseren van fossiel en de transitie naar een duurzaam energiesysteem. Rijke landen die het meest bijdragen aan de uitstoot van CO2 moeten zelf hard aan de slag om over te gaan naar hernieuwbare energiebronnen. De transitie van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie vraagt echter om enorme investeringen. Daarom is het ook zeer belangrijk dat rijke landen economieën ondersteunen die zelf minder mogelijkheden hebben om te investeren in groenere energiebronnen.

Wat betekent klimaatrechtvaardigheid?

Rijke landen dragen het meest bij aan de wereldwijde CO2 uitstaat, en hebben daarom een verantwoordelijkheid om de energietransitie in gang te zetten, en lagere-inkomens landen te ondersteunen om dit ook mogelijk te maken. Want niet alleen zijn zij verantwoordelijk voor het grootste deel van de CO2-uitstoot, maar landen met lagere inkomens worden harder getroffen door de gevolgen van klimaatverandering. Op dit moment wordt klimaatverandering het hardst gevoeld in landen in Afrika en Azië, terwijl de CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking van veel van deze landen in het niet valt in vergelijking met die van Noord-Amerika en Europa. Zo heeft Afrika tot nu toe minder dan 3% bijgedragen aan de totale CO2-uitstoot wereldwijd.

Degenen die het minst hebben bijgedragen aan het probleem, worden onevenredig zwaar getroffen. Het is belangrijk dat landen erkennen dat de gevolgen van klimaatverandering niet eerlijk verdeeld zijn, en actie ondernemen om de ongelijkheid aan te pakken. Vanwege de historische verantwoordelijkheid van rijke landen voor de klimaatcrisis, is het nodig dat klimaatoplossingen rechtvaardig en inclusief zijn. De belangrijkste stap hierin is dat er meer klimaatfinanciering gaat naar de landen die dat het hardst nodig hebben.

Wat is klimaatadaptatie?

Klimaatfinanciering is niet alleen nodig voor het uitfaseren van fossiel, maar ook voor klimaatadaptatie. Klimaatadaptatie verwijst naar het proces waar landen of gemeenschappen zich aanpassen aan of voorbereiden op klimaatverandering. Denk bijvoorbeeld aan het versterken van ecosystemen, bijvoorbeeld door duurzaam water- en landbeheer, en het beschermen van natuur en biodiversiteit. Maar denk ook aan het weerbaarder maken van gemeenschappen tegen extreme weersomstandigheden of de zeespiegelstijging. Bijvoorbeeld door hen te ondersteunen bij het klimaatbestendiger maken van huizen, toiletten, landbouwgrond en watersystemen.

Klimaatadaptatie is essentieel. Zelfs als we de uitstoot van CO2 tot nul terugbrengen, zal de opwarming van de aarde voorlopig nog doorgaan.

Wat doet Simavi?

Simavi zet zich in voor het recht op water en sanitatie voor vrouwen en meisjes. Daarom maken we ons niet alleen hard voor waterrechtvaardigheid, maar ook voor klimaat- en genderrechtvaardigheid. Dat betekent dat het belang van vrouwen, meisjes, en kwetsbare gemeenschappen vooropgesteld moet worden.

Wij zetten ons in voor beter internationaal klimaatbeleid. Wij vinden niet alleen dat er meer klimaatfinanciering moet worden vrijgemaakt, maar ook dat het beter besteed moet worden en meer dan nu terecht moet komen bij diegenen die het hardst getroffen worden door klimaatverandering, met name vrouwen en meisjes in gebieden die kwetsbaar zijn voor klimaatverandering.

Wij ondersteunen de oproep voor een internationaal verdrag om te stoppen met fossiele brandstoffen. Zo steunen wij het burgerinitiatief Afscheid van Fossiel, waarmee we bij de Nederlandse overheid aandringen om zich te committeren aan het fossil fuel non-proliferation treaty, een internationaal verdrag met als doel om te stoppen met het gebruik van fossiele brandstoffen en op een eerlijke manier bestaande fossiele projecten uit te faseren.

Ook zetten wij ons in voor klimaatadaptatie: samen met onze partners en vrouwengroepen werken we aan het weerbaarder maken van gemeenschappen tegen de gevolgen van de klimaatcrisis. Wij geloven in lokale oplossingen en in het beter luisteren naar hen die het hardst worden getroffen door de klimaatcrisis.

Simavi ondersteunt het burgerinitiatief Afscheid van Fossiel. Samen met een coalitie van o.a. banken, NGO's en de publieke sector roepen wij de Tweede Kamer op om zich aan te sluiten bij het internationale initiatief voor een bindend verdrag dat het einde van fossiele brandstoffen inluidt.