Een kraan en een wc: de enorme impact voor meisjes en moeders in Oeganda

Het zijn meisjes met dromen en ambities. Violet: ‘Ik was vorig trimester derde van mijn klas en als ik groot ben, wil ik verpleegster worden!’ Esther is al even ambitieus en wil het liefst dokter worden: ‘Ik wil iedereen in mijn dorp gezondheidszorg bieden.’

De twee zijn leerlingen op de Kyamatanga Primary School in Oeganda. Meer dan de helft van alle scholen in dit Oost-Afrikaanse land hebben geen goede toilet- en watervoorzieningen. Dat leidt tot schooluitval, vooral bij meisjes. Daarom start Simavi er een nieuw project gericht op water en toiletten op 18 scholen en de 36 omliggende dorpen.

Voor de ambitieuze Violet en Esther kan dit een groot verschil maken. Violet: ‘Mijn school heeft wel toiletten, maar lang niet genoeg voor alle leerlingen. Tijdens de pauze staan er lange rijen.’ Esther: ‘Ik ben soms te laat voor de les omdat ik zo lang moet wachten in de rij.’

Water halen: zwaar en eng

Violet is – als leerlinge van groep 7 – ook verantwoordelijk voor het halen van water uit de put die 1,5 kilometer verderop ligt. Dat water wordt onder andere gebruikt om de toiletten schoon te maken en om mee te koken.

Violet: ‘Dan mis ik mijn lessen en het is ook zwaar en een beetje eng. Vooral als de weg glad is als het geregend heeft.’ De put wordt gedeeld door drie dorpen en twee scholen. Dat betekent lange rijen. ‘En het wordt soms ongemakkelijk als we leerlingen tegenkomen van de middelbare school.’

Het gebrek aan goede toiletten maakt het leven van de meisjes lastig. ‘Als ik ongesteld ben, blijf ik thuis omdat we het toiletgebouw delen met de jongens en er niet genoeg privacy is’, vertelt Esther. Ook Violet laat school er soms bij zitten als ze ongesteld is.

‘De toiletten stinken ook heel erg en dan schaam ik me omdat mijn uniform ook stinkt als ik eruit kom,’ vertelt Esther. Ook Violet heeft hier last van: ‘Soms heb ik zelfs zin om mijn shirt uit te trekken voordat ik terugga naar de klas, omdat ik die geur niet met me mee wil dragen.’ Met genoeg water zouden we de toiletten beter schoon kunnen houden, zegt Esther.

Vies en modderig water thuis

Ook thuis is water een probleem. De moeder van Violet, Margret Kemigisa, vertelt dat er wel een waterleiding door het dorp loopt, maar dat die lang niet altijd werkt. ‘Soms hebben we een hele maand geen water. En zelfs als het water stroomt, is het erg vies en ziet het er modderig uit.’ Dit weerhoudt mensen ervan om te investeren in een eigen wateraansluiting.

Margret heeft een druk leven: ze heeft een kleine winkel in het centrum en houdt varkens en geiten. ‘Toch ben ik gestopt om Violet ’s avonds na school naar de put te sturen. Er komen ook veel jongens om te baden en rond te hangen en het voelt niet veilig voor mijn dochter. Maar het kost me een uur om 40 liter water te halen, en soms sta ik wel een of twee uur te wachten.’

Ze maakt zich ook voortdurend zorgen als ze haar dochter ’s ochtends vroeg voor school naar de waterput stuurt. ‘Ik ben bang dat ze veel te jong iets begint met een jongen, of erger nog, dat ze wordt aangerand.’

Onveilige toiletten

Ook ’s nachts is de situatie niet veilig. ‘Voor het toilet moeten we naar buiten en gisteren nog werd mijn buurvrouw aangevallen door dieven toen ze naar buiten ging om te plassen. We staan nu allemaal op scherp. Ik ben ’s nachts een emmer gaan gebruiken en mijn kinderen mogen niet naar buiten als het donker is.’

Ook de moeder van Esther, Beatrice Kayezu, worstelt met het gebrek aan voorzieningen. ‘We halen het meeste water uit een open put, omdat de andere bron te ver weg is. Maar het water uit deze open put is erg vies, vooral tijdens het regenseizoen.’

Beatrice haalt het water uit de open put samen met haar dochters en zoon, nadat een van haar kinderen per ongeluk in de put was gevallen. Voor drinkwater gaan ze naar een beschermde bron in een naburig dorp. ‘Het maakt we verdrietig dat we zoveel moeten doen om aan schoon water te komen. Ik zou die tijd liever besteden aan het werken op het stukje land dat ik huur en waar ik bonen en mais verbouw.’

Daarnaast zou ze graag haar toilet willen verbeteren. ‘In ons dorp maken we toiletten van aarde en riet. Ik heb bananenbladeren gebruikt als dak, maar wil dat nog graag verbeteren.’ Ook zij maakt zich voortdurend zorgen om haar kinderen: ‘Als ze ‘s nachts naar de wc moeten, sta ik meestal op om met ze mee te gaan voor de veiligheid.’

WASH, Learn & Share project

Het doel van het WASH, Learn & Share project van Simavi is om de situatie op zowel de scholen als in de dorpen blijvend te verbeteren. Niet alleen worden er toiletblokken en een regenwateropvangtank bij de scholen gebouwd, maar er worden ook speciale WASH-clubs gestart waar ambitieuze leerlingen zoals Violet en Esther leren over water, sanitatie en hygiëne en deze kennis op allerlei manieren delen met hun medeleerlingen.

Ook de gemeenschappen worden – vanuit de leerlingen én lokale organisaties – nauw betrokken zodat iedereen zich verantwoordelijk voelt voor het project. Er wordt samengewerkt met lokale ondernemers om met goede oplossingen voor de aanleg én het onderhoud van voorzieningen te komen. Er worden samen met schooldirecteuren slimme manieren bedacht om structureel genoeg geld te genereren voor het onderhoud van de tanks en toiletten. Bijvoorbeeld vanuit de opbrengst van schooltuinen.

Violet en Esther staan alvast klaar om lid te worden van de WASH-club op hun school. Maar de 12-jarige Esther verheugt zich ook alvast op iets anders. ‘Ik ben gek op trefbal. Als we water en toiletten op school hebben, hoef ik in de pauze niet in de rij te staan maar kan ik met mijn vrienden te spelen.’