COP30 in Belém, Brazilië: wat is het en wat gebeurt er?

Wat is COP30?

COP30 staat voor de 30e Conference of the Parties bij het klimaatverdrag van de Verenigde Naties (UNFCCC). Tijdens deze klimaattop moeten overheden nieuwe stappen zetten om de klimaatcrisis te beperken en de doelstelling van maximaal 1,5 graden opwarming van het klimaat te halen. De conferentie is essentieel om wereldwijde afspraken te maken en hiervoor klimaatfinanciering te vinden. Besluiten van de COP komen tot stand op basis van consensus en gelden voor alle landen die lid zijn van de VN.

In de COP blue zone vinden de formele onderhandelingen plaats. Hier worden de belangrijkste beslissingen en onderhandelingen over klimaatverandering besproken. Deze is alleen toegankelijk voor gedelegeerden van lidstaten, waarnemers, VN-organisaties en geaccrediteerde maatschappelijke organisaties, waaronder bijvoorbeeld Simavi. In de COP green zone komen organisaties samen om initiatieven rond duurzaamheid te delen en te netwerken.

Wat betekent UNFCCC?

De UNFCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change) is een internationaal verdrag dat in 1992 gesloten werd tijdens de Earth Summit in Rio de Janeiro, Brazilië. Het doel van de UNFCCC is om de opwarming van de aarde tegen te gaan door de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Daarnaast is het verdrag bedoeld om oplossingen en financiering te vinden voor landen die lijden onder de gevolgen van klimaatverandering. Het verdrag vormt de basis voor internationale klimaatconferenties, zoals de jaarlijkse COP.

COP is de afkorting van Conference of the Parties, oftewel de conferentie van de partijen die het UNFCCC-verdrag hebben ondertekend. Sinds 1995 komen landen jaarlijks bijeen om afspraken te maken over klimaatbeleid. Het Akkoord van Parijs uit 2015, waarin werd afgesproken om de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal 1,5 graden Celsius, is een belangrijk resultaat van eerdere COP's. Het Akkoord van Parijs bestaat uit drie pilaren: mitigatie (=het terugdringen van de uitstoot), adaptatie (=het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering) en financiering (=steun vanuit rijke landen voor armere landen).

Waar vindt COP30 plaats?

Het voorzitterschap van de COP rouleert tussen de vijf erkende VN-regio's: Afrika, Azië, Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, Centraal- en Oost-Europa en West-Europa plus landen als Canada, VS, Nieuw-Zeeland en Australië. In 2025 wordt de COP30 gehouden in Belém, een stad gelegen aan de Amazone-rivier. Belém is eind 19e eeuw groot en welvarend geworden door een economische boom in de rubberindustrie. De huidige president van Brazilië Lula Da Silva heeft over de keuze voor deze stad voor de klimaattop gezegd: ‘Als iedereen het toch over de Amazone heeft, waarom zou je de klimaattop dan niet in een Amazonestaat houden?’ Belém is ook een belangrijk centrum voor de ‘indigenous rights movement’ en in de buurt van de stad zijn grote beschermde natuurgebieden. 

Omdat de verwachting is dat meer dan 50.000 mensen, onder wie vele wereldleiders, aanwezig zullen zijn in Belém, wordt er een nieuwe snelweg aangelegd. Daarvoor is een stuk van 13 kilometer beschermd Amazone-regenwoud gekapt. Hierop is veel kritiek gekomen van natuurbeschermers.

Over welke onderwerpen wordt gesproken tijdens een COP?

Tijdens iedere COP wordt er gesproken over onderwerpen als mitigatie, just transition, adaptatie, financiering en gender. Lees hieronder wat bedoeld wordt met deze begrippen.

• Mitigatie betekent het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen die klimaatverandering veroorzaken. De meeste broeikasgassen – de bekendste is CO2 – komen in de atmosfeer door verbranding van fossiele brandstoffen zoals steenkolen, olie en gas.
• In het Just Transition (rechtvaardige transitie) werkprogramma praten landen over de overgang naar een economie die weinig fossiele brandstoffen gebruikt op een manier dat de bevolking daar niet onder lijdt.
• Adaptatie is het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering.
• Klimaatfinanciering gaat over het geld in de vorm van investeringen, subsidies en leningen dat nodig is voor al deze processen. Rijke landen hebben toegezegd om jaarlijks klimaatfinanciering vrij te maken voor armere landen – die hiervoor niet de middelen hebben en bovendien veel minder hebben bijgedragen aan klimaatverandering. Helaas loopt de concrete overdracht van gelden ver achter bij de gedane beloftes.
• Ook gender is een belangrijk onderdeel van klimaatacties. Vrouwen worden wereldwijd het hardst getroffen door de gevolgen van klimaatverandering en hebben minder middelen om zichzelf te beschermen of aan te passen.

Wat staat er op de agenda van COP30?

Tijdens COP30 moeten een aantal belangrijke besluiten worden genomen. Topprioriteit zijn de nationale bijdragen aan de reductie van de uitstoot van broeikasgassen, de Nationally Determined Contributions (NDC’s). In 2025 moeten alle landen deze doelen voor 2035 indienen. Hierin moeten alle deelnemende landen nieuwe energieafspraken verwerkt hebben die tijdens COP28 zijn gemaakt.

De EU dient hiervoor één gezamenlijk NDC in. Deze wordt in oktober van dit jaar verwacht. Dat betekent dat er gesproken zal moeten worden over de economische veranderingen die nodig zijn om de uitstoot te verminderen.

Hetzelfde geldt voor de nationale adaptatieplannen (National Adaptation Plans), die alle landen ook in 2025 klaar moeten hebben. Hierbij gaat het vooral over de aanpassingen en investeringen die nodig zijn om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen.

Uitgangspunt is nog steeds om de opwarming van de aarde binnen de 1,5 graden Celsius te houden, het doel dat destijds is afgesproken in Parijs. Tijdens vorige COP’s hebben olieproducerende landen onder leiding van Saoedi-Arabië een blokkade opgeworpen tegen verdergaande afspraken over uitstootreductie. Gastland Brazilië lijkt wel ambitieus op dit onderwerp; ze willen de nadruk leggen op de rol van bossen en ecosystemen in het opnemen van broeikasgassen.

Tijdens COP28 is een Global Goal on Adaptation afgesproken dat nog verder moet worden uitgewerkt. Dit jaar wordt er gewerkt aan de invulling van de indicatoren om adaptatie te meten en die moeten op COP30 worden vastgesteld. Voor Simavi is het belangrijk dat er twee indicatoren op water zijn: een over water en sanitaire voorzieningen en een over ecosystemen en water.

Wie gaan er namens Nederland onderhandelen tijdens COP30?

Het klimaatbeleid van Nederland wordt grotendeels bepaald door de Europese Unie. Tijdens de COP onderhandelt de Europese Unie (EU) als één partij, op basis van de gezamenlijke positie die in de Milieuraad wordt vastgesteld. De Milieuraad is de Europese raad van alle milieuministers. Voor Nederland is dat VVD-minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei. Namens de Europese Commissie is dat Klimaatcommissaris Wopke Hoekstra.

Waarom gaan NGO’s als Simavi naar COP30?

NGO’s, waaronder ontwikkelingsorganisatie Simavi, spelen een belangrijke rol door tijdens COP30 aandacht te vragen voor gemarginaliseerde groepen, zoals vrouwen en meisjes en gemeenschappen in het Mondiale Zuiden. Deze groepen en gemeenschappen dragen historisch gezien het minst bij aan klimaatverandering, maar worden het hardst getroffen door de gevolgen ervan. Simavi vraagt ook aandacht voor water en sanitatie bij klimaatadaptatie.

Simavi zal in juni dit jaar ook naar de halfjaarlijkse meeting in Bonn gaan, waar op ambtelijk niveau de COP wordt voorbereid. Daar zijn de mogelijkheden om aandacht te krijgen voor de punten die Simavi voor elkaar wil krijgen soms groter dan op de COP zelf. Nederlandse NGO’s werken hiervoor met elkaar samen in de Internationale Klimaatcoalitie. Deze bestaat uit organisaties zoals Simavi, CARE Nederland, Mercy Corps, Action Aid, en Oxfam Novib.

Wat wil Simavi bereiken tijdens de COP?

Simavi pleit voor waterrechtvaardigheid. Dat wil zeggen dat iedereen toegang heeft tot voldoende schoon water om te drinken, voor het huishouden en voor levensonderhoud. Deze toegang tot water staat onder druk door de gevolgen van klimaatverandering: extreme droogte, verzilting van grondwater, smelten van gletsjers, extreme regenval en overstromingen. Dat leidt tot te weinig, te veel of te vies water.

Met name vrouwen en meisjes – die in veel landen verantwoordelijk zijn voor het halen van water – zijn de dupe van de gevolgen van een gebrek aan toegang tot water. Deze vrouwen en meisjes werken hard aan oplossingen hiervoor. Daarom zet Simavi zich in voor goede financiële regelingen voor klimaatadaptatie met daarin aandacht voor water en sanitatie. De focus ligt op subsidies boven leningen, zodat landen niet verder in de schulden raken.

Wat was de uitkomst van COP29?

COP29 werd gehouden in Bakoe, de hoofdstad van Azerbeidzjan. Het was een opmerkelijke locatie voor een klimaattop, aangezien de economie van Azerbeidzjan vrijwel uitsluitend op olie en gas draait. De resultaten die bereikt werden in Bakoe waren zeer teleurstellend. Het belangrijkste doel van COP29 was om een nieuw klimaatfinancieringsdoel vast te stellen, bedoeld om ontwikkelingslanden te ondersteunen bij de overgang naar duurzame energie en om zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering.

De partijen kwamen overeen om tot 2035 $300 miljard per jaar aan klimaatfinanciering te verstrekken. Een bedrag dat niet in de buurt komt van wat wetenschappers hadden berekend als een rechtvaardig financieringsdoel. Bovendien bestaat een groot deel daarvan uit leningen, terwijl veel ontwikkelingslanden al verdrinken in de schulden. Wel werd in Bakoe de oproep gedaan om werk te maken van minimaal $1.300 miljard aan klimaatfinanciering per jaar vanaf 2035, nodig is om ontwikkelingslanden te ondersteunen bij de overgang naar duurzame energie en bij klimaatadaptatie.

Wat zijn de verwachtingen van COP30?

Brazilië heeft een groenere reputatie dan het gastland van 2024 en is vastbesloten er een historische klimaattop van te maken. De beoogde voorzitter van COP30 André Corrêa do Lago deed al een oproep voor een wereldwijde Mutirão (gezamenlijke inspanning): acties en mobilisatie over de hele wereld om klimaatverandering aan te pakken. Daarnaast wil Brazilië extra aandacht geven aan bossen en aan inheemse volken.

Een bron van spanning blijft dat rijke landen, die historisch de grootste bijdrage hebben geleverd aan klimaatverandering, om verdergaande maatregelen vragen van andere landen, maar niet bereid zijn om daar internationale klimaatfinanciering voor beschikbaar te stellen, of technologie daarvoor over te dragen.

Wil je op de hoogte blijven van alle updates rond COP30? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief.