WASH, Learn & Share: Leerlingen als changemakers in Oeganda

Maar 2 toiletten voor een paar honderd leerlingen en geen drinkwater op school. Het is de realiteit voor meer dan 50% van de schoolgaande kinderen in Oeganda. Het WASH, Learn & Share-project van Simavi wil dit veranderen door leerlingen in staat te stellen op te komen voor hun eigen WASH-behoeften, én die van hun gemeenschappen.

Van 2016 tot 2023 werkte Simavi op scholen in heel Oeganda om ze te voorzien van veilig water en toegankelijke toiletten onder het WASH & Learn-project. In 2024 zetten we deze inspanningen voort met het WASH, Learn & Share-project. Dit project neemt scholen als uitgangspunt voor de gezondheid en het welzijn van hele gemeenschappen. Door te luisteren naar de behoeften van studenten en hen te helpen opkomen voor hun rechten op water en sanitaire voorzieningen, kunnen ze changemakers worden voor hun gemeenschappen.

Invloed op cijfers en schoolprestaties

‘Er is maar één blok toiletten voor alle meisjes op school, dus we moeten allemaal in de rij staan ​​en lang wachten om naar het toilet te gaan.' Cecilia Kebirungi is 12 jaar oud en heeft het erg moeilijk vanwege het gebrek aan toiletten op school. Ze gaat naar de Kinyankende Primary School, een van de vele scholen die geen water- en sanitaire voorzieningen hebben. Het gebrek aan toiletten heeft negatieve gevolgen voor de schoolprestaties van leerlingen, vooral de meisjes. 'Het toilet heeft ook geen deuren, dus er is helemaal geen privacy. Dit is vooral moeilijk als ik ongesteld ben.’

‘Soms moet de school sluiten omdat de toiletten kapot zijn,’ legt haar klasgenoot Evelyne Kabalodi (12) uit. Andere keren moet ze school missen omdat er geen water is en ze dorst heeft. ‘Ik wil verpleegster worden als ik groot ben, maar ik kan niet altijd naar school en ik heb mijn examens gemist. Ik maak me zorgen dat mijn cijfers niet goed genoeg zijn.’

Overstromingen, slangen en geweld

Het gebrek aan water en sanitaire voorzieningen is niet alleen een probleem op scholen. Veel leerlingen hebben thuis met dezelfde problemen te maken. Evelyne woont bij haar grootouders en haar drie zussen. Voor haar grootmoeder Goretti is het halen van water een dagelijkse strijd. 'Ik ben oud geworden en ik wou dat ik kon rusten. Maar water is een noodzaak. We kunnen niet koken, drinken of ons wassen zonder. Ik moet het elke dag halen, anders krijgen mijn kleinkinderen dorst en honger.' Ze haalt water bij de nabijgelegen rivier, maar het is vaak te vies om te drinken of mee te koken. Tijdens het regenseizoen overstromen de oevers van de rivier en dat maakt het halen van water zeer gevaarlijk.

Het gebrek aan water en toiletten treft de hele gemeenschap. Bijna geen enkel huishouden heeft water uit de kraan. Cecilia's moeder Veronica zit in de lokale raad voor de Mugusu Sub County. In haar rol pleit ze voor gendergelijkheid, gezondheid, onderwijs en sport. Maar terwijl ze opkomt voor de gezondheid en het welzijn van anderen, heeft ze zelf geen toegang tot een aantal basisvoorzieningen.

‘We hebben een toilet buiten, gemaakt van modder en vlechtwerk, maar ’s nachts is het gevaarlijk. Ik vrees voor de veiligheid van mijn dochter en mijzelf, dus gaan we ’s nachts in een emmer.’ De traditionele latrines buiten die veel huishoudens in Oeganda hebben, vormen een risico. ’s Nachts moeten mensen oppassen dat ze niet door slangen worden gebeten. En sommige vrouwen en meisjes zijn bang dat ze het risico lopen op (seksuele) intimidatie of geweld als ze buiten naar het toilet gaan.

Kinderparlement

De situatie van de school en gemeenschap van Cecelia en Evelyne weerspiegelt de brede water- en sanitatieproblemen in Oeganda. Het WASH, Learn & Share-project is gericht op het gebruiken van duurzame en lokaal geleide oplossingen om de water- en sanitatieproblemen op scholen aan te pakken. Een belangrijk onderdeel van het project is het verbeteren van de burgerparticipatie. Schoolkinderen krijgen de kans om deel uit te maken van een zogenaamd 'kinderparlement', een programma waarbij ze worden uitgenodigd om voor de lokale raad te spreken over de WASH-problemen waarmee ze op school en thuis te maken hebben.

Maar het project stopt niet bij de scholen: ouders worden ook aangemoedigd om bij het project betrokken te raken. Ze worden uitgenodigd door de scholen om te praten en te leren over WASH-oplossingen. Zo begonnen Veronica en een aantal andere ouders op de school te praten over hoe ze toegang tot stromend water in hun dorp konden verbeteren. Om ervoor te zorgen dat iedereen water uit de rivier krijgt, kregen ze training om bij de lokale overheid het beste kunnen pleiten voor waar ze waar ze behoefte aan hebben.

Op lokaal niveau werkt het WASH, Learn & Share-project ook samen met lokale ondernemers aan duurzame en creatieve oplossingen. Tijdens een hackathon brainstormden teams van ondernemers samen over innovatieve en lokale oplossingen voor waterproblemen. Veel van deze oplossingen beginnen op scholen, maar kunnen ook worden opgeschaald naar gemeenschappen. Zo startte een ondernemer samen met lokale puttenruimers een programma om open riolen te legen. Samen werken ze eraan om schooltoiletten schoon te houden voor een laag bedrag, iets wat voorheen niet gebeurde.

WASH-clubs

Cecilia is lid geworden van de WASH-club op haar school. Evelyne hoopt dat ze binnenkort lid kan worden. Deze club geeft de meisjes de mogelijkheid om niet alleen praktische kennis over WASH op te doen, maar ook over hun rechten en gezondheid te leren. Sommige leden van de WASH-club mochten ook deel uitmaken van het kinderparlement. Dit heeft al tot geweldige resultaten geleid. Binnenkort krijgt hun school nieuwe toiletblokken. Cecilia hoopt dat ze hierdoor tijd heeft om dingen te doen die ze leuk vindt in plaats van te wachten op de toiletten. ‘Hopelijk heb ik op school genoeg tijd om harder te studeren, maar ook om dingen te doen die ik leuk vind, zoals sporten en toneelspelen.’

Ook Veronica blijft er hard aan werken om te zorgen dat haar dochter nooit meer hoeft te lopen voor water of in de rij moet staan voor het toilet. ‘We hebben een kraanwatersysteem opgezet met een overkoepelende organisatie in de gemeenschap. De weinige huishoudens die zich kraanwater kunnen veroorloven, distribueren het voor een beetje geld naar de andere huishoudens. Op die manier hoeven we niet meer naar de rivier te lopen.’